নিজৰে প্রেমত নপৰিবা!

স্লাভয় জিজেক

(অকুপাই ৱাল ষ্ট্রীট আন্দোলনৰ অন্যতম কেন্দ্রস্থলী নিউয়র্ক চহৰৰ জুকটি পার্কত বাওঁপন্থী দার্শনিক স্লাভয় জিজেকে প্রদান কৰা বক্তৃতাৰ মুকলি অসমীয়া ভাবানুবাদ)

  সিহঁতে কয় – আমি হেনো কাম-বন নাইকিয়া- হতভাগা বেকাৰৰ দল।পিচে প্রকৃত বেকাৰৰ দল সিহঁতহে, যি এতিয়া জনগনৰ টকাৰে নিজৰ ঋণ সুঁজাত লাগিছে।আমাক সমাজবাদী বুলি চৌধ্য পুৰুষ উজাৰি গালি পৰা হয়। পিচে ৱাল ষ্ট্রীটত দেখোন ধনীৰ দুলালৰ বাবে সমাজবাদ সদায়েই উপস্থিত। সিহঁতে কয়- আমি হেনো ব্যক্তিগত মালিকানাত বিশ্বাস নকৰোঁ। পিচে, সিহঁতে চপাই অনা ২০০৮ৰ বিত্তীয় সঙ্কটে যে কিমান শত-সহস্র লোকৰেই তেজ-পানী এক কৰি ঘটা ধন ধূলিত মিহলাই দিলে, তাৰ হিছাপ বা কোনে ৰাখিছে? সিহঁতে কয়- আমি হেনো কল্পনাশ্রয়ী। আমি কল্পনাৰ আকাশত বাস কৰোঁ। পিচে সঙ্কটহীন পূঁজিবাদৰ আকাশী চাং সিহঁতেহে পাতিছিল। আমি ক’ব বিচাৰোঁ যে আমি কল্পনাশ্রয়ী নহয়। বৰঞ্চ আমি এতিয়া এটা ভয়ঙ্কৰ দুঃস্বপ্নৰ পৰা সাৰ পাইহে উঠিছো আৰু বাস্তবৰ হিচাপ ল’ব বিছাৰিছোঁ।

আমি ধ্বংসকাৰী নহয়। বৰঞ্চ কিদৰে বর্তমানৰ ব্যবস্থাটোৱে নিজকে নিজে ধ্বংস কৰাৰ পথেৰে আগ বাঢ়িছে, আমি তাৰহে সাক্ষী হৈ আছোঁ। আমি সকলোৱেই নিশ্চয় নিগনি মেকুৰীৰ সেই বিখ্যাত কার্টুন খনৰ কথা জানোঁ। পথৰ শেষ সীমা অতিক্রম কৰাৰ পাছতো যে মেকুৰীটো শূন্যতে দৌৰিয়েই থাকে। কিছু সময়ৰ পাছত তললৈ চাওঁতেহে তাৰ হুঁছ আহে আৰু সি তললৈ খহি পৰে। আজি ৱাল ষ্ট্রীটৰ মেকুৰী বোৰক আমিও তাকেই ক’ব খুজিছোঁ- “হেৰা লুভীয়া মেকুৰী, এবাৰ তললৈ চোঁৱাছোন!”

২০১১ চনৰ এপ্রিলৰ মাজ ভাগত চীনা চৰকাৰে বিকল্প বাস্তৱ সম্পর্কীয় সকলো কল্পকাহিনী, টি ভি অনুষ্ঠান, গল্প উপন্যাস আৰু চিনেমাৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা আৰোপণ কৰিলে। চীনৰ বাবে এয়া এক শুভলক্ষণ। চীনৰ ৰাইজে অন্ততঃ এতিয়াও বিকল্প পৃথিবীৰ সপোন দেখে। সেই বাবেই চৰকাৰৰ দ্বাৰা এই নিষেধাজ্ঞা আৰোপণ। পিচে ইয়াত আমেৰিকাত নিষেধাজ্ঞা জাৰি কৰাৰ কোনো প্রয়োজন নাই। শাসকীয় ব্যবস্থাৰ আতিশয্যত আমি ইতিমধ্যেই সপোন দেখাৰ ক্ষমতাও হেৰুৱাই পেলাইছোঁ। বর্তমান সময়ৰ চিনেমা বোৰলৈ মন কৰক।কোনো ধূমকেতু অথবা বর্হি জগতৰ প্রাণীয়ে পৃথিবীখন আক্রমণ কৰিছে, কোনো অচিন ৰোগৰ প্রভাৱত মানৱ জাতি নিশ্চিহ্ণ হৈ যোৱাৰ উপক্রম হৈছে, ইত্যাদি ইত্যাদি। অর্থাৎ আমি সমগ্র পৃথিবীখনেই ধৱংস হৈ যোৱাৰ কথা কল্পনা কৰিব পাৰো, অথচ পুঁজিবাদৰ দৰে সামান্য সামাজিক ব্যৱস্থা এটা নাশ হোৱাৰ কথা সপোনতো ভাৱিব নোৱাৰোঁ।

তেনেহ’লে ৱাল ষ্ট্রীটৰ বুকুত আজি প্রতিবাদী জনগনে কি কৰিব বিচাৰিছে? পুৰণা সাম্যবাদী সময়ৰ এটা মজাৰ কাহিনী কওঁ শুনকঃ পূৱ জার্মানীৰ যুবক এজনক চাইবেৰিয়ালৈ কাম কৰিবলৈ পঠোৱা হ’ল। যুবকজনে জানিছিল যে চাইবেৰিয়াৰ পৰা তেওঁ লিখা সকলো চিঠি পত্র চেন্সৰ কৰা হ’ব। সেয়েহে এজন বন্ধুৰ লগত মিলি তেওঁ এটা বুদ্ধি পাঙিলে। তেওঁ বন্ধুজনক ক’লে – “মই যদি ৰঙা চিয়াঁহীৰে চিঠি লিখোঁ, তেনেহ’লে জানিবা চিঠিত লিখা সকলো কথা সত্য। আৰু যদিহে তুমি নীলা চিয়াঁহীৰে লিখা চিঠি পোৱা, জানিবা সকলো কথা মিছা”। এমাহমানৰ পাচত চাইবেৰিয়াৰ পৰা প্রথমখন চিঠি আহিল। নীলা চিয়াঁহীৰ চিঠিখনত লিখা আছিল-“চাইবেৰিয়াৰ জীবন অতি মনোমোহা। ইয়াত সকলো বস্তুৰে উভৈনদী। প্রেক্ষ্যাগৃহবোৰ অতি ধূনীয়া আৰু সিবিলাকত শেহতীয়া পচিমীয়া চিনেমাবোৰ প্রদর্শন কৰা হয়। হোটেল-ৰেস্তৰাঁবোৰ উৎকৃষ্ট খাদ্যৰে ভৰা; বাসগৃহবোৰো আহল বহল তথা আৰামদায়ক। ইয়াত মাথো এটা বস্তুৱেই কিনিবলৈ পোৱা নাযায়- সেয়া হৈছে ৰঙা চিঁয়াহী!”

বর্তমানৰ পৰিস্থিতি বুজাৰ ক্ষেত্রতো এই কাহিনীটোৰ বিশেষ প্রাসংগিকতা আছে। আজি আমাৰ ওচৰত মনে বিচৰা সকলো ধৰণৰ স্বাধীনতা আছে। কেৱল মাথো নাই এই আপাত স্বাধীনতাৰ তলত লুকাই থকা পৰাধীনতাৰ প্রকৃত ছবি আঁকিব পৰা ৰঙা চিয়াঁহী। স্বাধীনতাৰ যি সংজ্ঞা আমাক শিকোঁৱা হয়-যেনে সন্ত্রাসবাদৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ অথবা ৱাৰ্ অন্ টেৰৰ্-সি স্বাধীনতাৰ প্রকৃত ছবিখন আমাৰ পৰা লুকুৱাই ৰাখে। আজিৰ দিনত সেয়েহে ৰঙা চিয়াঁহীৰ খুবেই প্রয়োজন। তোমালোকে আজি সেয়া উপলব্ধি কৰিছা; তোমালোকে আজি জনগণৰ মাজত ৰঙা চিয়াঁহী বিলাইছা!

এইক্ষেত্রত কেতবোৰ বিপদো আছে। বিশেষকৈ নিজৰে কামৰ প্রতি মোহাচ্ছন্ন হোৱাৰ বিপদ। আজি আমি এই জুকটি পার্কত এক সুন্দৰ সময় অতিবাহিত কৰিছোঁ। কিন্তু মনত ৰখা ভাল যে আনন্দ উৎসৱ সহজতেই আয়োজন কৰিব পৰা যায়। কিন্তু কালিলৈ আমি যেতিয়া ঘৰাঘৰি গুছি যাম, যেতিয়া দৈনন্দিন ৰুটিন মাফিক জীৱন পুনৰ আৰম্ভ হ’ব, তেতিয়া? তেতিয়া কি হ’ব? পৰিবর্তনৰ এই ফল্গুধাৰা তেতিয়াও অব্যাহত থাকিবনে? মই নিবিছাৰোঁ যে নিয়ম মাফিক জীৱন অতিবাহিত কৰি বৃদ্ধ বয়সত তোমালোকে বর্তমান সময়খিনিৰ মিঠা স্মৃতি ৰোমন্থন কৰি ক’বা-“আমি তৰুণ আছিলোঁ আৰু সেয়া এক মধুৰ সময় আছিল”। বৰঞ্ছ মই বিছাৰোঁ যে তোমালোকে এই কথা হৃদয়াঙ্গম কৰা যে বিকল্প কল্পনা কৰিবলৈ আমাৰ শকতি আছে। পৰম্পৰাগত ধ্যান-ধাৰণা বোৰ ভাগি পৰাৰ পাছত আমি হয়তো সকলো পাহৰি সুখৰ জীৱন অতিবাহিত কৰিব নোৱাৰিম। আমাৰ সমুখত এতিয়াও এটা দীর্ঘ-যাত্রাপথ বাকী আছে।  হেজাৰটা জটিল প্রশ্নৰ এতিয়াও উত্তৰ বিছাৰিবলৈ বাকী আছে। আমি জানোঁ যে নব্য-উদাৰবাদী পুঁজিবাদ আমাৰ কাম্য নহয়। কিন্তু তেনেহ’লে আমাৰ কাম্য কি?কেনেধৰনৰ সমাজ ব্যৱস্থাই পুঁজিবাদৰ সীমা অতিক্রম কৰিব পাৰিব?কেনেধৰণৰ নতুন নেতৃত্ব আমাৰ কাম্য হ’ব?

মনত ৰখা ভাল যে দুর্নীতি অথবা ক্ষমতালিপ্সা আমাৰ মূল সমস্যা নহয়। বৰঞ্চ বর্তমানৰ সামগ্রিক ব্যৱস্থাটোৱেই হৈছে সকলো সমস্যাৰ মূল উৎস। ইয়েই দুর্নীতিৰো প্রতিপালণ কৰে। এইক্ষেত্রত আমি আমাৰ তথাকথিত বন্ধুসকলৰ প্রতিও সাৱধান হোৱা উচিত হ’ব। এই সংস্কাৰকামী অংশটোৱে আমাৰ সামগ্রিক প্রতিবাদী প্রক্রিয়াটোক নিস্তেজ কৰিবলৈ অহৰহ চেষ্টা চলাই আছে। যেনেদৰে আজিকালি কেফেইনহীন কফি, এলকহ’লবিহীন বীয়েৰ অথবা মেদহীন আইচক্রীম তৈয়াৰ কৰা হয়, ঠিক তেনেদৰেই আমাৰ প্রতিবাদী কার্য্যসূচীখনকো এই শক্তিসমূহে ৰক্তহীন এক নিস্তেজ ৰুপ দিয়াৰ চেষ্টা কৰিছে। সিবিলাকৰ বিপৰীতে আজি এই প্রতিবাদস্থলীত আমাৰ উপস্থিতিৰ অর্থই হৈছে যে এনে তেজ-হীন সংস্কাৰকামী উদ্যোগলৈ আমি অকণো সন্তুষ্ট হ’ব নোৱাৰো।এই যে ক’কা-ক’লাৰ এটা এটা কেন ৰিচাইকল কৰাৰ বিনিময়ত দৰিদ্রজনক এক পইছাকৈ দিয়া হয়, অথবা প্রতিকাপ স্টাৰবাক কফিৰ বিক্রিৰ বিনিময়ত তৃতীয় বিশ্বৰ পুষ্টিহীন শিশুসকলক আয়ৰ এক শতাংশ দান কৰা হয়, এই যাতীয় ভণ্ড মানব-প্রীতিৰ দিন উকলিছে। কাম আৰু নির্যাতনৰ আউট-চর্চিং হোৱাৰ পাছত,বিবাহ সংস্থাসমূহৰ দ্বাৰা আমাৰ প্রেম-জীৱনৰ আউট-চর্চিং হোৱাৰ পাছত, আমি এতিয়া লক্ষ্য কৰিছো যে আমাৰ ৰাজনৈতিক কার্য্যকলাপ, চিন্তাচর্চা আৰু ব্যস্ততা সমুহৰো আউট-চর্চিং হোৱা আৰম্ভ হৈছে! আমি এই ৰাজনৈতিক আউট-চর্চিংৰ অৱসান বিছাৰিছোঁ।

আমি লগতে ঘোষণা কৰিব বিছাৰোঁ যে ১৯৯০ৰ দশকত ৰাছিয়া আৰু পূব ইউৰোপত পতিত হোৱা ব্যৱস্থাটোৱেই যদি কমিউনিজিমৰ নামান্তৰ হয়, তেনেহ’লে সেই অর্থত আমি কমিউনিষ্ট হ’ব নিবিছাৰোঁ। দেখা যায় যে সেই প্রকাৰৰ কমিউনিষ্ট সকল আজি ভীষণ দক্ষ আৰু নির্মম পুঁজিপতি শাসকলৈ পৰিণত হৈছে। চীনলৈ মন কৰক- আজি চীনৰ পুঁজিবাদ আমেৰিকান পুঁজিবাদতকৈ অধিক কার্য্যক্ষম আৰু ডায়নামিক, কিন্তু ই গনতন্ত্রৰ কোনো প্রয়োজন অনুভৱ কৰা নাই। অর্থাৎ যি সকলে আজি পুঁজিবাদৰ সমালোচনা কৰিলেই আমাক গনতন্ত্র-বিৰোধী বুলি ক’ব খোজে, তেওঁলোকক আমি আঙুলিয়াই দি’ব খোজোঁ যে গনতন্ত্র আৰু পুঁজিবাদৰ বিবাহৰ কেতিয়াবাই অন্ত পৰিছে। আজি পৰিবর্তন সম্ভৱপৰ হৈ উঠিছে।

সম্ভৱপৰ পৰিবর্তন বুলিলে বর্তমান কি বুজা যায়? মিডিয়ালৈ মন কৰক-এফালে প্রযুক্তি আৰু যৌনিকতাৰ ক্ষেত্রত সকলো সম্ভৱপৰ বুলি কোৱা হৈছে। আজি আপুনি চন্দ্রলৈ ভ্রমণ কৰিব পাৰে, বায়-জেনেটিক্সৰ বলত অমৰ হ’ব পাৰে, আপুনি আনকি জন্তুকে আদি কৰি সকলো প্রাণীৰ লগত যৌন-সম্পর্ক স্থাপন কৰিব পাৰে। কিন্তু সিবিলাকৰ বিপৰীতে সমাজ আৰু অর্থনীতিৰ ক্ষেত্রখনলৈ মন কৰক। সেইফালে সকলো পৰিবর্তনেই অসম্ভৱ বুলি কোৱা হ’ব।আপুনি মিলিয়নাৰ সকলৰ ওপৰত সামান্যতম কৰ বৃদ্ধি কৰিব খুজিছে-সিহঁতে ক’ব- “এয়া অসম্ভৱ!ই আমাৰ প্রতিযোগিতামূলক দক্ষতা নাশ কৰিব!” আপুনি স্বাস্থ্যখণ্ডৰ বাবে অধিক ধন দাবী কৰিছে-সিহঁতে ক’ব- “এয়া অসম্ভৱ!ই স্বৈৰাচাৰী ৰাষ্ট্রৰ জন্ম দিব!” এয়া অতিশয় স্পষ্ট যে যিখন সমাজে আপোনাক অমৰত্ব দিয়াৰ প্রতিশ্রুতি দিয়ে, অথচ স্বাস্থ্যক্ষেত্রত সামান্যতমো ব্যয় বৃদ্ধি কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে, সেইখন সমাজৰ কেতবোৰ গুৰুতৰ বিসংগতি আছে। হয়তো আমি আমাৰ অগ্রাধিকাৰ সমুহ খোলাখুলিকৈ ব্যক্ত কৰি দিয়া উচিত হ’ব।আমি পৰিষ্কাৰ ভাৱে কোৱা উচিত যে আমি উচ্চ-জীৱন ধাৰণ নিবিছাৰোঁ। বৰঞ্চ আমি বিছাৰোঁ উচ্চ মানৰ জীৱন। আমি মাত্র এটা অর্থতেই কমিউনিষ্ট, সেয়া হৈছে- আমি সমূহীয়া সম্পদ অথবা কমন্ছ্ (commons)সমূহৰ ৰক্ষাৰ প্রতি আগ্রহী। আমি প্রকৃতিৰ কমন্ছ্ সমূহৰ প্রতি যত্নবান। আমি ব্যক্তিগতকৰণে ধ্বংস কৰা বৌদ্ধিক সম্পদৰ কমন্ছ্ সমূহ নিৰাপদ কৰাৰ প্রতি উদ্বিগ্ন। আমি বায়-জেনেটিক্সৰ কমন্ছ্ সমূহৰ ৰক্ষাৰ প্রতি যত্নবান। কেৱল আৰু কেৱল মাত্র সিবিলাকৰ অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ বাবেই আজি সংগ্রাম অনিবার্য্য হৈ পৰিছে। কমিউনিজিম নিশ্ছয়েই পৰাজিত হৈছে, কিন্তু কমন্ছৰ ঐতির্য্য আৰু ধাৰা এতিয়াও বিদ্যমান।

খ্রিষ্ট্ৰীয়ানিটিৰ গইনা লৈ একাংশ মতান্ধ সংৰক্ষণশীল লোকে ক’ব খোজে-আমি হেনো প্রকৃত আমেৰিকান নহয়।কিন্তু আমি সিহঁতক প্রশ্ন কৰিব খোজোঁ-তোমালোকে বাৰু খ্রিষ্ট্ৰীয়ানিটিৰ প্রকৃত অর্থ জানানে? খ্রিষ্ট্ৰীয়ানিটিৰ অর্থ হৈছে-হ’লি স্পিৰিট অথবা পবিত্র আত্মা। এই পবিত্র আত্মা বাস কৰে এনে এক বিশ্বাসীৰ সম্প্রদায়ৰ হৃদয়ত যি আপোন ইচ্ছা আৰু দায়িত্ববোধেৰে পৰস্পৰৰ প্রতি মৰমেৰে আবদ্ধ ।এই অর্থত আজিৰ এই প্রতিবাদীসকলৰ হৃদয়ত হ’লি স্পিৰিট বিদ্যমান। আৰু সৌ সিপাৰে ৱাল ষ্ট্রীটত খ্রিষ্টবিৰোধী পাপীহঁতে পিশাচ সাধনাত মত্ত হৈছে। সিহঁতৰ নিপাত অনিবার্য্য। তাৰ বাবে আমি মাত্র ধৈর্য্য ধৰিব পাৰিব লাগিব।

কেৱল এটা বিষয় লৈয়েই মই শঙ্কিত।মই নিবিছাৰোঁ যে ইয়াৰ পৰা ঘূৰি যোৱাৰ পাছত নিয়ম মাফিক জীৱন অতিবাহিত কৰি মাজে সময়ে আমি ইজনে সিজনক লগ পাম আৰু বীয়েৰৰ সোৱাদ লৈ স্মৃতি ৰোমন্থন কৰি কম-“সেয়াযে কিমান সুন্দৰ সময় আছিল!”

তোমালোকে মোক প্রতিশ্রুতি দিয়া যে আমি এনে হবলৈ নিদিওঁ। আমি জানো যে মানুহে প্রায়েই মনৰ ইচ্ছাসমূহ বাস্তৱিকতে পাবলৈ ভয় কৰে। তোমালোকে কিন্তু ভয় নকৰিবা। হৃদয়ৰ সকলো সপোন বাস্তৱায়িত কৰিবলৈ মন ডাঠি লোৱাঁ।

________________________

অনুবাদঃ ময়ূৰ চেতিয়া